Tarnów - miasto w którym przyszedlem na swiat, wychowalem sie, zdalem mature. Miasto do którego zawsze wracam z radością w sercu.
Byłe miasto wojewódzkie (125.000 mieszkanców) obecnie powiatowe w województwie malopołskim na styku Pogórza Karpackiego i Kotliny Sandomierskiej oraz na skrzyzowaniu waznych tras komunikacyjnych: Kraków - Rzeszów - Przemyś1 (z odgalezieniem od Pilzna przez Jasło do Krosna i Ustrzyk Dolnych) oraz Warszawa - Kielce - Krynica.
Okolice Tarnowa byly w VIII - X w. czescia Panstwa Wislan a do granic ówczesnej Polski zostaly wlaczone za panowania Mieszka I Osada Tarnów bioraca nazwe od porastajacej okolice tarniny wyksztalcila sie jako wies w koncu XI w. Pierwsza udokumentowana wzmianke o Tarnowie podaje w 1125 r. spis dóbr Opactwa Tynieckiego. Pierwotnie miejscowosc skupiala sie wokól wzgórza 226 m na pograniczu Pogórza Karpackiego i Niziny Nadwislanskiej. Od 1327r. wlascicielem Tarnowa zostal Spicymir Leliwita, jeden ze znanych wówczas moznowladców wspomagajacych Wladyslawa Lokietka w dziele jednoczenia Polski. 7 marca 1330 r. Wladysław Łokietek nadal Tarnowowi przywilej lokacyjny na prawie niemieckim. Tarnów juz wtedy znajdowal sie na skrzyzowaniu rozwijajacych sie preznie dróg handlowych: traktu ruskiego z Krakowa do Lwowa, wegierskiego - dolina Dunajca z odnoga wzdluz doliny Bialej, wreszcie traktu wroclawskiego w kierunku Opatowa i Krzepic. W latach 1331 - 42 (lub 1329-40?) Leliwici wznosza zamek na sasiadujacej z miastem Górze sw. Marcina (384 m). Staraniem Jana Amora Tarnowskiego, kasztelana krakowskiego I hetmana wielkiego koronnego wybudowane zostaly pierwsze odcinki murów obronnych. Do miasta prowadzily dwie bramy wjazdowe: "Krakowska" od zach. I "Pilznenska" od strony wsch. Tarnowski uczynil z miasta wielce nowoczesny jak na XVI w. osrodek. Powstaly cale pierzeje ulic z kamienicami w stylu renesansowym. Przez wieksza czesc dziejów Tarnów pozostawal miastem prywatnym. Od zalozenia do 1567 r. stanowil dziedziczna wlasnosc moznego rodu Tarnowskich-Leliwitów. Z kolei do 1787 r. miastem kierowali: Ostrogscy, Zaslawscy, Zamoyscy, Koniecpolscy, Lubomirscy oraz Sanguszkowie. Od XIV w. jedynym murowanym akcentem Tarnowa byla wieza kolegiaty. Na przelomie XV I XVI w. juz cala zabudowa byla kamienno-ceglana. Zwienczone attykami kamieniczki wokól tarnowskiego Rynku otrzymaly arkadowe podcienia wazne dla pracy kupców I rzemieslników. Juz od XIV w. istniala w Tarnowie organizacja cechowa a w XV w. 12 cechów skupialo az 32 rodzaje rzemiosla. Równolegle do miasta rosly przedmiescia: od strony pld. zach. Burek, od strony wsch. Grabówka, nad potokiem Watok - Zablocie a po stronie pln. Pogwizdów. Tarnów otaczala potrójna linia fortyfikacji a w XVI w. mieszkalo tu 1000 osób. Z rzemiosla najlepiej rozwinela sie produkcja sukna. Wiek XVI uwazany jest za czas najwiekszego rozkwitu Tarnowa. Modnej w XVI w. reformacji patronowal hetman Jan Tarnowski a do jej bardziej znanych osrodków na Pogórzu nalezaly: Luslawice, Zakliczyn i Ciezkowice. W 1655 r. napadaja na Tarnów Szwedzi rabujac m. in. dobytek klasztoru Bernardynów. Miasto juz wczesniej nekane zaraza (1623 24, 1652 - 53) a takze pozarami stalo sie tym latwiejszym lupem Szwedów. Kompletne zniszczenie Tarnowa wywolaly nastepne wojny (m.in. wojna pólnocna) i przemarsze wojsk saskich, rosyjskich i ponownie szwedzkich. W 1772 r. Tarnów jak i cala Malopolska przechodza pod panowanie Austrii i w okresie zaborów naleza do wojewodztwa sandomierskiego. W 1846 r. dziala aktywnie Towarzystwo Demokratyczne Polskie z Edwardem Dembowskim i Julianem Goslarem. W latach 1848-49 Tarnowianie przezyli emocjonalnie walki wegierskich powstanców na czele z bohaterem Wiosny Ludów a zarazem Polski i Wegier, urodzonym w Tarnowie - Józefem Bemem (1794-1850). Prochy Bema sprowadzono do Tarnowa z wielkimi honorami. Budynek przy ul. Sw. Ducha, w którym urodzil sie Józef Bem jest zaopatrzony w pamiatkowa tablica przypominajaca date urodzenia: 14 marca 1794 r. pod która zawsze sa swieze kwiaty ze wstegami w barwach Wegier: zielona, biala i czerwona. W okresie powstania styczniowego miescila sie w Tarnowie filia rzadu narodowego oraz punkt przerzutowy do Królestwa Polskiego.
Od II polowy XIX w datuje sie znaczne ozywienie gospodarcze (m. in. zaklady ceramiki budowlanej i konfekcji) zwiazane przede wszystkim z szybkim rozwojem komunikacji kolejowej (Kraków - Lwów, Nowy Sacz, Szczucin). Powstaje Szkola Podstawowa im. Mikolaja Kopernika (1874 r.) i Liceum im. K. Brodzinskiego (1877 r.). Od 1878 r. w Tarnowie zaczyna dzialac oswietlenie gazowe a od 1898 r. kryty system kanalizacji. Rok 1910 to nowe wodociagi, elektrownia i dworzec kolejowy. W dwa lata pózniej jezdza po miescie tramwaje elektryczne. Po I wojnie swiatowej, podczas której Tarnów pozostawal przejsciowo pod administracja rosyjska, nastepuje ponowny rozwój gospodarczy (huta szkla, cegielnie, zaklady konfekcyjne, tartaki). 8. XI. 1923 , podczas manifestacji przy ul. Walowej zginelo szesciu robotników. Gd 1927 r. z inicjatywy Prezydenta II Rzeczpospolitej - Ignacego Moscickiego zaczela produkcje Fabryka Zwiazków Azotowych (obecnie slynne "Azoty").
Na poczatku wrzesnia 1939 r. Tarnów zostaje zajety przez Niemców. Przez okres hitlerowskiej okupacji stanowil specyficznie wazne dla okupanta centrum eksterminacji ludnosci polskiej i zydowskiej. To wlasnie z tarnowskiego wiezienia wyruszyl 14. VI. 1940 r. pierwszy transport wiezniów do obozu zaglady w Oswiecimiu Brzezince.
Od 1975 r. miasto stalo sie siedziba wladz, wojewódzkich. Pod wzgledem zabytkowych zasobów architektury Tarnów jest jednym z wazniejszych osrodków polskiego renesansu. Wiekszosc zespolów zabytkowych grupuje sie w sredniowiecznej czesci miasta i w zasiegu dawnych murów obronnych czyli na Starym Miescie i wokól tarnowskiego Rynku. W centralnym punkcie tarnowskiego Rynku wspanialy ratusz z XV w. wzniesiony w stylu gotyckim. Staraniem Jana Marii Padovano zostal w XVI w. przebudowany w stylu renesansowym z dodaniem ryzalitu ze schodami na wzniesionym wówczas pietrze. Dach zaslania attyka ozdobiona walutami i maszkaronami. Na szczycie helmu wiezy widnieje herb Sanguszków - Pogon a na scianach pln. i pld. tarcze zegarowe. Glówne wejscie od strony pld. wienczy kamienny portal z konca XVI w. wykonany przez Jana Villaniego. Ratusz jest siedziba Muzeum Okregowego (dziala od 1927 r.) w Tarnowie. Zgromadzono tu zbiory historyczne dawnego muzeum miejskiego a takze zbiory sztuki podworskiej, w tym: sztuki polskiej i obcej z XVI - XIX w., duzo eksponatów z dworu Sanguszków w Gumniskach, kolekcje rzemiosla artystycznego, zabytków cechowych, sztuki i kultury ludowej. Mozna tez zapoznac sie z pamiatkami i dokumentami dotyczacymi: generala Józefa Bema - bohatera walk narodowowyzwolenczych Polski i Wegier, militariami slynnej kolekcji Rzewuskich, eksponatami porcelany i szkla z manufaktur polskich i zagranicznych oraz galeria polskiego i zachodnioeuropejskiego malarstwa. Obok cennych okazów porcelany misnienskiej, wiedenskiej i berlinskiej produkty polskie z Korca, Baranówki i Horodnicy. Szklo reprezentuja polskie wytwórnie w Nalibokach, Urzeczu, Cudnowie i Barano-wie. Wsród malarstwa zwraca uwage galeria portretu polskiego z XVII i XVIII w. oraz malarstwa T. Axentowicza, J. Falata, J. Kossaka, J. Malczewskiego i S. Wyspianskiego. Jest to jedna z najbogatszych kolekcji malarstwa polskiego.
Przy zbiegu ulic Basztowej i Walowej murowana renesansowa pólbaszta z XVI w. o charakterze bastionu, przyklad fortyfikacji z czasów Jana Tarnowskiego. Stad juz niedaleko na Plac Rybny, jedno z tarnowskich targowisk w okresie XV - XVIII w. W czesci pln. tego Placu widac fragmenty przyziemia dawnych murów obronnych miasta z XV i XVI w. zachowanych na kamiennych lawach fundamentowych. Fragmenty murów mozna ogladac przy ulicach: Walowej, Witosa, Bernardynskiej oraz Szerokiej.Zabytkiem kultury zydowskiej jest budynek lazni z 1904 r. w stylu mauretanskim (ul. Bóznic), naprzeciw którego stoi pomnik poswiecony pamieci pierwszego transportu wiezniów do obozu w Oswiecimiu projektu inz. Otto Schiera. Innym zabytkiem zydowskim (Plac Rybny) sa resztki synagogi z XVII w. w postaci tzw. bimy czyli kopuly na czterech kolumnach z pozostalosciami dekoracji stiukowej, na miejscu starej synagogi rozebranej w 1940 r. W 1987 r. stojaca na skwerze wsród drzew bima zostala nakryta drewnianym daszkiem.
Przy zbiegu ulic Fortecznej i Zydowskiej, pod nr. 20 znajduje sie siedziba Oddzialu PTTK "Ziemi Tarnowskiej" w Tarnowie w odremontowanym zabytkowym domu pietrowym z II pól. XVI w. nazywanym "Florenckim" z wygieta linia fasady i sciana pietra nadwieszona na kroksztynach. Wojewódzki Konserwator Przyrody umiescil na budynku nastepujaca informacje: "..Dom z XVI w. Tylna sciana stanowi glówny mur miejski z XIV w. W podwórzu zachowany równiez miejski mur zewnetrzny. Miedzy murami sklepiona kazamata.." Ponizej siedziby Tarnowskiego PTTK przy, zbiegu u-1. Walowej i Placu Bohaterów Getta - spizowy pomnik generala Józefa Bema w wegierskim plaszczu generalskim (autorzy projektu: .Bogdana Drwal.i Stefan Niedorezo). Nieopodal tarnowskiego Rynku, na Placu Kazimierza Wielkiego - pomnik Adama Mickiewicza z 1900 r. projektu T. Blotnickiego a przy ul. Kopernika Grób Nieznanego Zolnierza z 1931 r.- wg. projektu B.'Kulki: Przy ul. Mickiewicza wznosi sie fasada teatru im. Ludwika Solskiego, obiektu budowanego w latach 1893 - 95 w stylu neobarokowym a przed teatrem pomnik jego patrona.
W pld. czesci miasta, nad potokiem Watok, w poblizu zbiegu ulic Narutowicza i Tuchowskiej gotycki kosciólek drewniany p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej z 1462 r. (jeden z najstarszych w Tarnowie) z wyposazeniem barokowym i rokokowym oraz szczególnie ciekawymi dwoma oltarzami bocznymi z gotyckimi tryptykami z pocz. XVI w. W glównym oltarzu rokokowym slynacy laskami obraz Matki Boskiej Szkaplerznej z XVI w. Kryty gontem, zbudowany na zrab kosciólek posiada ponadto barokowa ambone z XVIII w., chór muzyczny z 1621 r. a jego polichromie wykonal Tadeusz Terlecki. Przy ul. Tuchowskiej drewniany kosciól konstrukcji /rebowej p.w. Sw. Trójcy z 1562 r. z barokowym wystrojem wnetrza i oltarzami bocznymi w stylu póznorenesansowym. Przy centralnie usytuowanej w Tarnowie ul. Krakowskiej, pod nr. 10 zabytkowy dworek z przel. XVIII i XIX w. w ksztalcie prostokata z facjata nakryty lamanym dachem polskim a mieszczacy Oddzial Etnograficzny Muzeum Okregowego z bogatymi zbiorami rzemiosla tradycyjnego, stroju i sztuki ludowej (w tym malowanek z Zalipia). Muzeum to jako jedyne w Polsce gromadzi dokumentacje historii i kultury Cyganów (Romów) uzupelniana czescia plenerowa organizowana na muzealnym dziedzincu.
Na wsch. od tarnowskiego Rynku przy ul. Bernardynskiej zespól klasztorny O.O. Bernardynów z pól. XVIII w. Zalozenia klasztoru i jego najstarsza czesc pochodza z XV w., z czasów Jana Amora Tarnowskiego (1468 r.). Po kasacji przez Austriaków (1786 r.) i przebudowie miesci obecnie archiwum miasta i województwa. Do klasztoru przylega kosciól p.w. Podwyzszenia Krzyza Swietego z barokowym wystrojem wnetrza.
We wsch. czesci miasta (Gumniska) palac fundacji Hieronima Sanguszki z 1799 r. rekonstruowany w r. 1834. Jest budowla murowana, pietrowa w stylu klasycystycznym wzniesiona na planie litery "C" ze skrzydlami bocznymi od pld. i portykiem kolumnowym od pln. W czesci zach., na parterze duza sala balowa z kolumnami i dekoracja stiukowa. W pokojach na parterze sklepienia ze-glaste a w hallu wejsciowym murowany kominek renesansowy z II pól. XIX w.